Летам гараджан цягне на прыроду: на дачу, у вёску да сваякоў ці проста ў паход з палаткамі. Сваёй прыродзе мы прывыклі давяраць, бо атрутныя расліны можна сустрэць толькі ў джунглях, а ў нашым умераным клімаце не расце нічога больш небяспечнага за крапіву. А вось і не! На лецішчы, падчас пікніку і нават у гарадскім парку можна сустрэць прадстаўнікоў айчыннай флоры, з якімі не варта мець справу.
Воўчае лыка.
Мы спыталі ў навуковага супрацоўніка лабараторыі інтрадукцыі і селекцыі арнаментальных раслін дзяржаўнай навуковай установы «Цэнтральны батанічны сад Нацыянальнай акадэміі навук» Вольгі Дубровай, якія атрутныя расліны растуць у нашай краіне і што рабіць, каб сустрэча з імі прайшла бяспечна.
Воўчае лыка і вароніна вока
Пачнём са знакамітага баршчэўніка, пра які, безумоўна, і гараджане чулі. І ўсё ж баршчэўнік можна сустрэць не толькі там, дзе няма асфальту і шматпавярховых дамоў.
— У гарадах баршчэўніка няшмат — з ім актыўна змагаюцца. Але гэтая расліна дае велізарную колькасць насення, так што сустрэча з ім магчымая, — тлумачыць спецыяліст. — Расце баршчэўнік звычайна на пустках, у паніжаных вільготных месцах, любіць сяліцца ў пералеску, на ўскрайку лесу.
Сок баршчэўніка змяшчае рэчывы, якія, трапляючы на скуру, павялічваюць яе ўспрымальнасць да сонечных прамянёў. І пасля гэтага на скуры ўзнікаюць моцныя апёкі. Праявіцца яны могуць не адразу, а на другія суткі. А яшчэ расліна здольная выклікаць моцную алергію — для гэтага дастаткова проста падыхаць парамі баршчэўніка. Калі баршчэўнікам апечана 80 % цела, магчымы нават лятальны зыход.
— Аматарам прагулак на прыродзе, а таксама тым, хто адпраўляецца ў лес па ягады-грыбы, варта звярнуць увагу, праз якія зараснікі яны пераходзяць з лесу ў лес, — кажа Вольга Дуброва.
Калі ёсць падазрэнне, што вы падвергліся ўздзеянню расліны, варта прамыць або працерці скуру вадой, змазаць яе супрацьапёкавым прэпаратам. Ну, а калі з'явіліся пухіры, зараз жа звярнуцца да ўрача.
Воўчае лыка — яшчэ адзін небяспечны прадстаўнік айчыннай флоры. Калі вы не распавялі сваім дзецям аб «ваўчынай ягадзе» — самы час зрабіць гэта менавіта цяпер. Прыгожы хмызняк квітнее бэзава-ружовымі кветкамі, якія неўзабаве ператворацца ў чырвоныя ягады, апетытныя на выгляд.
Дурман звычайны.
— Ягады вельмі прывабныя, і дзеці могуць прыняць іх за брусніцы, хоць сама расліна на брусніцы зусім не падобная, — распавядае суразмоўніца. — Ёсць яшчэ «вароніна вока» — таксама хмызняк з чорнымі ягадамі з шызым налётам. Ягада размяшчаецца паміж трох лісцікаў. Гэта таксама атрутная расліна.
Кветкі воўчага лыка маюць прыемны водар, але, удыхаючы яго, можна атрымаць моцны галаўны боль. А 5-6 з'едзеных ягад могуць стаць смяротнай дозай для дзіцяці або выклікаць цяжкае атручванне ў дарослага. Сімптомы — высыпанні, дыярэя, ваніты. Усе часткі воўчага лыка выклікаюць чырвань і пухіры, аж да некрозу тканак. Пры першых прыкметах атручвання варта прамыць страўнік і звярнуцца да ўрача не марудзячы.
Дурман. Не любоўны
Дурман звычайны можна сустрэць на закінутых дачных і прысядзібных участках, на краі поля, за агародамі. А можна і на клумбе.
— Многія гатункі дурману выкарыстоўваюцца ў дэкаратыўным кветкаводстве, — расказвае Вольга Мікалаеўна. — Бо расліна вельмі прыгожая. Яе можна сустрэць і на гарадскіх кветніках, і ў парках, а кветкавыя цэнтры прапануюць насенне гатункаў гэтай расліны з рознай афарбоўкай.
Вялікае разное лісце, буйныя кветкі і яркі пах — гэта і ёсць дурман.
— Калі вы панюхаеце кветку, нічога страшнага не будзе. Галоўнае — не рваць, не расціраць у руках лісце, не закладваць кветку дурману ў кнігу, каб засушыць.
«Вароніна вока».
Дурман можа выклікаць атручванне і адразу, і праз пятнаццаць гадзін. Сімптомы — пяршэнне ў горле, ваніты, сухасць у роце, павышаная ўзбуджальнасць і нават галюцынацыі. Дурман выклікае здранцвенне скуры твару, рук, ног, парушэнне сардэчнага рытму, пацямненне ў вачах і можа прывесці да вельмі сур'ёзных наступстваў.
Багаткі (малачай) — атрутная расліна, якую можна ўбачыць на падаконніках у розных установах. Але, нягледзячы на прывабны выгляд, багаткі небяспечныя.
— Ёсць віды гэтай расліны, у якіх сок вельмі таксічны, — кажа спецыяліст.
Змяшчаецца сок у сцябле і каранях. Ён выклікае апёкі Калі сок багатак трапіў на скуру, трэба старанна прамыць гэтае месца халоднай вадой, выпіць антыгістамінны сродак і звярнуцца да ўрача. Калі сок трапіў у вочы, неадкладна прамыйце іх і закапайце супрацьалергічныя кроплі для вачэй. І, зразумела, бягом да акуліста: сок багатак здольны выклікаць слепату.
Багаткі (малачай).
Балігалоў плямісты — яго лісце вельмі нагадвае лісце пятрушкі або морквы. Пры гэтым у балігалову атрутныя ўсе часткі расліны.
— Балігаловам, бывае, атручваюцца нават бывалыя турысты, памылкова прыняўшы яго за пятрушку і дадаўшы ў суп. Праз гадзіну пасля ўжывання расліны ўзнікаюць галаўны боль, галавакружэнне, памутненне свядомасці, падкошваюцца ногі, зрэнкі пашыраюцца, перасыхае ў горле. Сімптомы атручвання балігаловам — страта прытомнасці і курчы. Лік ідзе літаральна на гадзіны, таму неадкладна прамыйце страўнік, выпіце актываваны вугаль і выклікайце «хуткую».
Ландышы і іншая «рамантыка»
Ландышы сустракаюцца паўсюдна ў дэкаратыўным кветкаводстве і без усялякага ўдзелу чалавека растуць у лясах. Кветкі ландыша бяспечныя (хоць жаваць і камячыць у руках іх, зразумела, не варта), а вось ягадкі вельмі атрутныя. У іх утрымліваюцца сардэчныя гліказіды, то-бок яны здольныя выклікаць сур'ёзныя праблемы з сэрцам і нервовай сістэмай. Атруціўшыся ландышам, вы адчуеце галаўны боль, з'явіцца шум у вушах, брадыкардыя і курчы, звузяцца зрэнкі. Тэрмінова да ўрача!
Яшчэ адна атрутная расліна, аб якой складаюць песні, — гэта «люцікі-кветачкі», а дакладней — казялец едкі.
— Гэта небяспечная расліна смерці не выкліча, але можа стаць прычынай сур'ёзнага харчовага атручвання і слепаты.
Балігалоў плямісты.
Беладонна мае завостранае яйкападобнае лісце і буйныя кветкі. Што датычыцца пладоў, яны падобныя на вішню. Як распавяла суразмоўніца, гэтая расліна можа сустрэцца ў калекцыях батанічных садоў, а таксама ў кветніках: кветкі беладонны выглядаюць досыць дэкаратыўна. У гэтай расліны атрутныя ўсе часткі, уключаючы плады. Можна нават атруціцца мёдам з пыльцы беладонны. Вельмі небяспечная расліна для дзяцей: усяго дзве ягады прыводзяць да вельмі сур'ёзных наступстваў. Сімптомы атручвання — агрэсія аж да стану шаленства, пашыраныя зрэнкі, сухасць слізістых носа і рота. Парушаецца зрок, чырванее твар, па целе ідзе сып, узнікаюць галюцынацыі, ваніты і панос, можа спыніцца сэрца. Неабходны неадкладны выклік хуткай дапамогі, а да яе прыезду важна прамыць страўнік, выпіць слаба завараны чай і актываваны вугаль.
Клешчавіна звычайная.
Клешчавіна звычайная выкарыстоўваецца фармацэўтамі — з яе насення гатуюць касторавы алей. Але калі ўжыць у ежу насенне цалкам, гэта можа сур'ёзна нашкодзіць здароўю. Пры гэтым прыгожае разное лісце і плады ў выглядзе шарападобнай скрыначкі падабаюцца дзецям, таму так важна сачыць за малымі на прыродзе. Калі праглынуць насенне клешчавіны, з'явяцца энтэрыт, колікі, ваніты, крывацёк страўнікава-кішачнага тракта, парушэнне водна-электралітнага балансу. Калі не праводзіць адпаведныя медыцынскія мерапрыемствы, магчымая нават смерць. Ды і пры своечасовай медыцынскай дапамозе страты здароўю будуць нанесены сур'ёзныя: рэчывы, што змяшчаюцца ў насенні клешчавіны, разбураюць бялкі жывых тканін.
Аканіт.
Аканіт у натуральных умовах расце ўздоўж берагоў рэк і па абочынах дарог. Кветкаводы любяць яго за чароўныя фіялетавыя або цёмна-сінія кветкі. Але ўсе часткі расліны за выключэннем сцёблаў утрымліваюць атрутны алкалоід. Дастаткова пакратаць расліну, і яд выкліча запаленне скурных покрываў, а можа паўплываць і на работу сэрца. Дастаткова 4 мг яду аканіту, каб атруціцца да смерці. Самыя атрутныя часткі расліны — насенне і карані. Першыя прыкметы атручвання — млоснасць, ваніты, адышка, галаўны боль, слінацячэнне і зблытанасць свядомасці. Дапамога патрэбная неадкладна, праз дзве гадзіны можа быць позна. Прамыйце страўнік пацярпелага і выклікайце хуткую дапамогу.
Не чапай — і не атрымаеш здачы
— У прыродзе шмат атрутных раслін, — распавядае Вольга Дуброва. — Каб пазбавіцца ад іх, прыйшлося б знішчыць значную частку флоры. З навуковага пункту гледжання, гэта ўсяго толькі спосаб раслін абараніцца ад траўміравання, паядання жывёламі і насякомымі. Таму не чапай — і не атрымаеш здачы. Проста атрымлівайце асалоду ад далікатнай прыгажосці і разнастайнасці нашай прыроды.
Беладонна.
Выходзячы ў гарадскі парк або выязджаючы на прыроду, мы любім часам сарваць травінку, каб пажаваць яе ці пацерці ў руках. Калі незнаёмая расліна адносіцца да сямейства злакавых (гэта можа вызначыць нават чалавек, чые зносіны з прыродай абмяжоўваюцца праглядам канала «Natіonal Geographіc»), хутчэй за ўсё, ніякіх наступстваў для здароўя не будзе — злакавыя не валодаюць таксічнымі ўласцівасцямі, кажа спецыяліст. Але ў цэлым важна самім з асцярожнасцю ставіцца да незнаёмых раслін і вучыць гэтаму дзяцей.
Казялец едкі.
— Не трэба рваць і тым больш спрабаваць на смак незнаёмыя расліны, — падкрэслівае суразмоўніца. — Беражлівае стаўленне да навакольнага асяроддзя, па-першае, зберажэ флору, бо многія атрутныя расліны занесены ў Чырвоную кнігу, адносяцца да рэдкіх і знікаючых відаў. А па-другое, захавае ваша здароўе. Ну, і не лішнім будзе, рыхтуючыся да турыстычнага паходу, азнаёміцца ў інтэрнэце з тым, як выглядаюць атрутныя прадстаўнікі нашай флоры, каб абысці іх.
Падрабязней чытайце ў раздзеле «Ядовитые растения» Дзіцячага прававого сайта.
