Мірна скасаваць шлюб, падзяліць маёмасць, дамовіцца аб зносінах з дзецьмі і вырашыць іншыя сямейныя канфлікты без лішніх нерваў і грошай магчыма. З дапамогай медыятара ў Беларусі сотні спраў завяршаюцца прымальна для абодвух бакоў, а 90 % медыяцыйных пагадненняў добраахвотна выконваюцца ўдзельнікамі спрэчкі. Больш за тое, ужо пару гадоў суды накіроўваюць сужэнцаў у медыяцыю па пытаннях, якія датычацца разводу, аліментаў, падзелу маёмасці. Закон аб медыяцыі ў Беларусі прыняты не так даўно, у 2013 годзе, і працягвае ўдасканальвацца, але станоўчых вынікаў ад работы медыятара ўжо мноства. Актыўна развіваецца медыяцыя сёння і ў Расіі, Казахстане, Украіне і Малдове. Чым карысны механізм сямейнай медыяцыі і чаму ён лепшы за суд, расказала Рыта Бомерт, практыкуючы адвакат Мінскай гарадской калегіі адвакатаў, медыятар.
Аліменты на адзенне, адпачынак, лячэнне
Медыяцыя дазваляе бакам дамовіцца добраахвотна, з мінімальнымі фінансавымі затратамі і на тых умовах, якія не заўжды магчыма прапісаць у міравым пагадненні, бо гэты дакумент абавязкова базіруецца на прававых нормах, падкрэсліла спецыяліст:
– Пытанні ўтрымання дзяцей і прызначэння аліментаў на іх пэўным чынам прапісаны ў законе, а вось моманты, што датычацца зносін з дзецьмі, якія заўжды вельмі эмацыянальныя, – не вельмі. Пры гэтым, як паказвае практыка, якое рашэнне вынесе суд першай інстанцыі, такім яно, з вялікай верагоднасцю, і замацуецца пасля ў апеляцыйнай і касацыйнай інстанцыях. Медыяцыя ў такіх спрэчках вельмі эфектыўная, бо спрачальнікі прыходзяць у яе добраахвотна, а медыятар – незалежны трэці бок, які роўнааддалены ад абодвух спрачальнікаў. Да таго ж умовы будучага пагаднення выпрацоўваюцца самімі ўдзельнікамі.
У выніку складаецца медыяцыйнае пагадненне.
У снежні 2019 года былі ўнесены змяненні, звязаныя з яго заключэннем, і суды з таго часу накіроўваюць спрачальнікаў у медыяцыю у справах разводу, па аліментах, падзелу маёмасці. Медыяцыйнае пагадненне не мае юрыдычнай сілы – яно для добраахвотнага выканання. Але калі яго прадставіць суду і зацвердзіць шляхам заключэння міравога пагаднення, то ўжо гэты дакумент можна будзе выканаць у прымусовым парадку, калі нейкі з бакоў стане несумленна выкарыстоўваць свае правы. Аднак гэта здараецца, як сведчыць статыстыка, толькі ў 10–15 % выпадкаў, у той час як па прымусовае выкананне судовых рашэнняў звяртаюцца 60–80 % спрачальнікаў. Дамаўляцца ў медыяцыю, дарэчы, можна прыйсці і тады, калі ўжо цягнецца судовы разбор.
Згодна з законам, на аднаго малога выплачваюцца аліменты ў памеры 25 % ад заробку, на дваіх – 33 % і 50 % – на траіх і больш. А ў медыяцыі можна выкарыстаць іншыя ўмовы. Напрыклад, вызначыць грашовае ўтрыманне ў пэўнай колькасці базавых велічынь, альбо аплату адзення і абутку, гурткоў ці адпачынку або лячэння малога – на гэта бакі больш пагаджаюцца, бо адразу зразумела, на што будуць расходавацца грошы, удакладніла адвакат.
Медыяцыя карысная і ў выпадках, калі пара высвятляе парадак зносін з малымі, а таксама пры падзеле маёмасці паміж сужэнцамі. Судовая працэдура досыць дарагая, таму што судовая пошліна складае каля 5 % ад ацэначнага кошту маёмасці. Медыяцыя дазваляе пазбегнуць такіх судовых расходаў і заключыць пагадненне на ўмовах, якія задавальняюць абодва бакі.
– Як паказвае практыка, спрэчкі, звязаныя з дзецьмі, суд ніколі не вырашыць так, каб былі задаволеныя абодва бакі, калі ў іх кардынальна розныя погляды на выхаванне і ўтрыманне. Медыяцыя ж глыбей разбірае жаданні спрачальнікаў. Пры гэтым можна вызначыць адзін парадак зносін бацькоў з малымі да трох гадоў, а калі дзіця стане школьнікам – іншы. Такія дамоўленасці выконваюць значна больш ахвотна, і нават для самога дзіцяці гэта больш эфектыўна. Згодна з судовай практыкай, пражыванне некалькіх дзяцей прызначаюць толькі з адным з бацькоў. А падчас медыяцыі можна ўказаць, што малыя жывуць асобна з кожным з бацькоў, аднак яны паміж сабой амаль штодня бачацца і прыходзяць адзін да аднаго, і ў выніку іх зносіны не перарываюцца.
Бацькі, бабулі, суседзі...
Хоць медыяцыя забяспечвае поўную канфідэнцыяльнасць пытанняў, якія абмяркоўваюцца падчас яе, і гэта зусім не публічная працэдура ў параўнанні з судовым пасяджэннем, многія па-ранейшаму ставяцца з недаверам да новага інстытута, а некаторыя ніяк не пагаджаюцца на сустрэчу з медыятарам. Асабліва прыкра, калі адзін бок гатовы мірыцца такім чынам, а другі – аніяк. Тады ўжо задача медыятара – заахвоціць другога спрачальніка да ўдзелу ў працэдуры, паясніўшы, што гэта дапаможа захаваць зносіны з дзецьмі ці грошы, калі справа датычыцца разводу. Найчасцей удаецца ўгаварыць чалавека, але калі ён катэгарычна адмаўляецца ад медыяцыі, то нічога не зробіш, бо гэта добраахвотная сустрэча, нагадала Рыта Бомерт:
– Спачатку (яшчэ да прыняцця закона аб медыяцыі) яна была бясплатная, каб людзі маглі ўпэўніцца ў тым, што гэта эфектыўны спосаб вырашэння спрэчак. Кожная сустрэча цягнецца ў сярэднім тры гадзіны (больш часу запар дамаўляцца – цяжка, бо бакі стамляюцца). А каб знайсці рашэнне, якое падыходзіць усім, трэба ад двух да шасці сустрэч. Прычым гэта заўжды вельмі энергазатратны працэс і для спрачальнікаў, і для медыятара. Кошт мерапрыемства вызначае сам спецыяліст, і гэта можа быць ад трох да дзесяці базавых велічынь, што ў любым выпадку танней, чым судовая цяжба.
Медыяцыю можа прымяняць у самых розных спрэчках паміж бацькамі, суседзямі, школьнікамі, сцвярджае спецыяліст:
– Аднойчы да мяне прыйшлі суседзі, якія некалькі гадоў судзіліся па зямельным пытанні, а на медыяцыі высветлілася: больш маладому з іх дастаткова было проста папрасіць прабачэння ў больш сталага суседа за тое, што ён калісьці не ў тым месцы пасадзіў елкі.
Пра сваё жаданне мець зносіны з унукамі пасля разводу сужэнцаў могуць заяўляць таксама бабулі і дзядулі, і гэтае пытанне больш эфектыўна вырашае тая ж медыяцыя. Аднак згодна з законам, спачатку вызначаецца парадак зносін дзяцей з бацькам, і ўжо пасля – з бабулямі і дзядулямі. Хоць можна і аб'яднаць абодва грамадзянскія працэсы, калі судом вызначаецца парадак зносін адразу ўсіх удзельнікаў і выносіцца адно рашэнне, удакладніла адвакат.
Вельмі важна ў працэсе медыяцыі выгаварыцца, каб сышлі эмоцыі і бакі змаглі чуць адзін аднаго і думаць рацыянальна, каб вярнуць давер да сваёй былой паловы. Толькі пасля гэтага можна чакаць, што атрымаецца канструктыўны дыялог, падкрэсліла спецыяліст:
– Аднойчы жанчына вельмі не давярала бацьку дзіцяці, бо ён быў іншаземец. Яна заняла пазіцыю «ён усё роўна мяне падмане». Я прапанавала бацьку заплаціць аіменты на паўгода наперад, каб пацвердзіць свой намер. У выніку маці супакоілася, і бакі змаглі дамовіцца.
Ці далучаць дзяцей да ўдзелу ў медыяцыі, пытанне спрэчнае, бо з малымі павінны ўсё ж працаваць прафесійныя псіхолагі. Аднак праводзіць дыягностыку, каб паказаць бацькам, напрыклад, што дзіця любіць іх аднолькава, – добрая рэч. Запрашаць на медыяцыю нейкі дадатковы трэці бок таксама можна, але ж гэта не азначае паляпшэння сітуацыі. Хутчэй, наадварот, яе ўскладненне. Здаралася, што на медыяцыю бакі прыходзілі з адвакатамі, якія найчасцей наадварот не давалі спрачальнікам дамовіцца, хоць тыя і хацелі ўжо гэта зрабіць. У любым выпадку, бацькі, як бы ні спрачаліся, як правіла, сыходзяцца на адным – у любові да сваіх дзяцей.
Падчас медыяцыйнай сустрэчы не вядзецца ніякіх відэа- і гуказапісаў (нешта памячаць на паперы ад рукі – калі ласка), каб бакі былі ўпэўненыя ў захаванні канфідэнцыяльнасці таго, што адбываецца.
Калі медыятар бачыць, што бакі прыйшлі не дамаўляцца, а проста высветліць адносіны, то ён, як, дарэчы, і абодва спрачальнікі, мае права адмовіцца ад працэдуры, бо ў яе няма перспектывы.
Добра, калі ў сямейнай медыяцыі ўдзельнічаюць два спецыялісты: медыятар-мужчына і медыятар-жанчына. Так вытрымліваецца гендарны баланс, і гэта пэўным чынам супакойвае бакі.
Медыяцыя ўскладняецца, калі адзін з бакоў – іншаземец, бо іграюць ролю розныя менталітэты, іншае стаўленне да дзяцей, уяўленне аб памеры аліментаў, падыход да выхавання і нават моўны бар'ер.
